‘Kalp atışının teklediği’ yıldız sistemi: Küçük yıldız gelgitleriyle büyüğü ‘yutuyor’

“Kalp atışı yıldızları” (heartbeat stars) denen iki yıldızlı sistemlerde, birbirlerinin yörüngesinde dönerken yıldızlardan biri diğerinin şeklini bozuyor. Bunu Ay’ın Dünya’nın yörüngesinde dönerken gezegenimizdeki gelgitleri yaratmasına benzetebilirsiniz. Genelde diğer yıldızın toplam çapının yaklaşık yüzde 0,1’i kadar yükseğe çıkan bu sıcak gaz gelgitleri, gökbilimcilerin Dünya’da da tespit edebildiği bir şekilde yıldız sisteminin parlaklığında değişimlere neden olur.

Harvard & Smithsonian Astrofizik Merkezi’nde astrofizikçi olan Morgan MacLeod, 200 bin ışık yılı uzağımızdaki MACHO 80.7443.1718’de epey şaşırtıcı bir şey olduğunu söylüyor. MacLeod’un anlattığına göre bu yıldız sisteminde küçük yıldız, dev yoldaşı üzerinde, bu büyük yıldızın boyutunun yüzde 20’sine ulaşan gelgitlere neden oluyor. Yani şöyle anlatalım, Ay’ın alışageldiğimiz gelgitler gibi değil de, Dünya’nın boyutunun yüzde 20’si kadar bir büyüklükte gelgit yarattığını düşünün. Bu da tabii MacLeod’un deyimiyle gelgite uğrayan yıldızı adeta “rugby topu”na çeviriyor. Nature Astronomy’de yayınlanan bu çalışmanın yazarlarının kafasındaki soru ise, “İkinci yıldız bu kadar büyük bir dalgayı nasıl kaldırabiliyor?”.

Cevap verelim, kaldıramıyor zaten. MacLeod ve meslektaşı Abraham Loeb, söz konusu iki yıldızın hareketlerinin bir bilgisayar modelini çıkardı ve sistemin er geç bu türden dev dalgaları kaldıramayacağını gördüler. Zira yörünge mesafesi daralıyor, dalgalardan yayılan sıcak gaz ve geriye kalan molozlar, daha büyük yıldızın kütle kaybetmesine neden oluyor. Araştırmacılar bu lanetli çiftimize “yürek dağlayan yıldızları” (heartbreak stars) adını verdi.

California Teknoloji Enstitüsü’nde astrofizikçi olan ancak yeni çalışmada yer almayan James Fuller, “Bu sistemde yıldızlar döngüleri sırasında birbirlerine çok yaklaşıyor. Öyle ki diğer sistemlerde görmeye alışık olduğumuzdan çok daha şiddetli bir tepkime ortaya çıkıyor” diyor.

Güneş’in 35 katı kadar bir kütleye sahip büyük yıldız, küçük yoldaşından enerji çektikçe ikili birbirine daha çok yaklaşıyor. Yörüngeleri azaldıkça dalgalar daha da güçleniyor. Ancak fizikçiler şimdilik bu tür yıldızların sonunda çarpışarak birleşip birleşmediklerini bilmiyor.

Peki bu çalışma neden önemli? Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nden gökbilimci Susan E. Mullally, astrofizikçilerin ikili yıldız sistemlerinde yıldızların etkileşimlerini inceleyerek sistemlerin nihai kaderlerini tahmin etmelerine yardımcı olabileceğini söylüyor. Büyük yıldızlar ömürlerinin sonuna geldiklerinde ya kara deliklere dönüşüyor ya da nötron yıldızı olarak sönüyorlar. Halbuki “kalp kırıklığı yıldızları”nın sonunun hangisi olacağını henüz hiçbirimiz bilmiyoruz.

10’ca bilim arasından: Yaratıcı zihinlerin laneti… Ruh hastalıklarına sihirbazlar daha az meyilli