İpek elbisenin gizli cebine dikilmiş 135 yıllık gizem sonunda çözüldü

Düşünün ki kostümlü bir parti için vintage mağazasına girdiniz, Viktorya dönemine ait bir kostüm ilginizi çekti ve satın aldınız. Bir baktınız, kostümün içinde çözemeyeceğiniz kadar gizemli şekilde şifrelenmiş bir mesaj var. Aklınıza ilk gelen “Tüh, keşke para çıksaydı” olur mu?

2013 yılında Maine’deki bir antikacıdan 19’uncu yüzyıla ait ipek elbise satın alan küratör Sara Rivers-Cofield’in başına böyle bir şey geldi. O yukarıdaki soruya hayır cevabı verirdi, çünkü inat edip şifreyi çözmeye çalıştı. Hem de 10 yıl boyunca! Şimdiyse bir araştırmacı o şifreyi çözmekle kalmadı, mesajın yazıldığı günü bile tespit etti.

Rivers-Cofield’in blog yazısına göre iki parçadan oluşan bronz renkli elbise muhtemelen 1880’lerden kalma. Bu tür bulgular vintage düşkünleri için alışılmadık olmasa da bu notta kesinlikle alışılmadık bir şeyler vardı. Rivers-Cofield elbisenin ulaşılması zor bir noktasına dikilmiş gizli cebi olduğunu ve cebe yalnızca “göze hiç çarpmayan etekteki yırtmaçtan” erişilebildiğini söylüyor ve “bu cep açıklığı üst etek sebebiyle tamamen gizli kalmış, cebe ulaşmak için dökümlü ipeği yukarı kaldırıp pamuklu etek altını ortaya çıkarmanız, anlayacağınız kıyafetin tüm görüntüsünü bozmanız gerekiyor” diye anlatıyor.

Cebin içinde üzerinde yaklaşık 24 satırdan oluşan tamamıyla tutarsız bir metnin yazılı olduğu buruşturulmuş bir kâğıt vardı. İçinde yazanlardan örnek verecek olursak, kağıtta “Bismark Omit leafage buck bank” (Bismark Omit yeşillik mangır banka) ve “Paul Ramify loamy event false new event” (Paul Ramify balçıklı etkinlik sahte yeni etkinlik) gibi ifadeler yer alıyordu.

Bu apaçık şifreli bir mesajdı, peki ne anlama geliyordu?

O gizemli müsvedde.

İşte gizemin ardındaki gerçek

10 yıl boyunca türlü türlü dedektifler, amatör ve profesyonel şifre çözücüler bu gizemi çözmeye çalıştı ama bir sonuç alamadılar. “İpek elbise kriptogramı” olarak anılmaya başlayan bu bilmece öyle ünlendi ki dünyada henüz çözülemeyen ilk 50 kod ve şifre arasında yer aldı. Nihayet biri bu mesajın ardındaki gizemi çözdü.

Şifreyi çözen Kanada’daki Manitoba Üniversitesi’nden bilgisayar analisti Wayne Chan’dı. Wayne bununla da kalmadı, şifrenin yazıldığı en olası günün hangisi olduğunu da tespit etti.

Chan, Cryptologia’da yayınlanan makalesinde, “İpek Elbise kriptogramı ilk kez internette yayınlandığında gizemli mesajların içeriği hakkında ortaya çok sayıda teori atıldı. Bu mesajları bir casus mu yazmıştı? Yasa dışı kumarla mı ilgiliydi?” diye yazıyor.

Gizemin ardındaki gerçek muhtemelen bu spekülasyonların hepsinden çok daha sıradan ama yine de epey havalı.

Meğer mesaj aslında o dönemde ABD Ordusu ve Hava Bürosu tarafından kullanılan telgraf koduyla kaydedilmiş meteorolojik gözlemleri anlatıyormuş. O zamanlar telgraf çekmek ucuz değildi, her kelime birkaç dolara mal oluyordu. Dolayısıyla şehirdeki hava durumu hakkında bilgi paylaşmanın en düşük maliyetli yolu buydu.

Chan “İpek Elbise kriptogramında deşifre edilen hava durumu gözlemleri, telgrafın hava tahminlerinin durumunu öğrenmek için büyük rol oynadığı bir dönemi temsil ediyor. Tarihte ilk kez uzak yerlerden gelen gözlemler hızla yayılabiliyor, harmanlanabiliyor ve analiz edilerek bütün ülkedeki hava durumunun özeti çıkarılabiliyor ve bölgesel hava tahminleri yapılabiliyordu” diyor.

Ancak bu yalnızca bilgileri kullanarak hava durumu tahmini haritası çıkaran bir grup seçkin hükümet yetkilisinin anlayacağı bir koddu.

Chan’a göre kod 1887 yılında kabul edilmiş ve Muhabere Başkanı A. W. Greely tarafından geliştirilmişti. Kod kullanıcıların ortalama altı kelimeyle raporun tamamını iletmesine olanak tanıyordu. Biz her ne kadar anlayamasak da o dönemde bu kodu öğrenmiş biri mesajı gördüğü anda ne anlatıldığını anlayabiliyordu.

Chan “Her birkaç yılda bir bazen önemli revizyonlar yaparak yeni hava durumu kod kitapçıkları yayınlanıyordu. 1888 ve 1900 yılları arasında, 1889, 1892 ve 1896’da baskı çıkardı ve son iki kod kitabı 1891’de ABD Meteoroloji Servisi tarafından yayınlandı” diye anlatıyor.

Kodu oturup baştan sona çözmek isterseniz kitapçığa buradan ulaşabilirsiniz.

Peki ya kim yazdı?

Mesajda betimlenen hava durumundan yola çıkan Chan, dönemin hava durumu verilerini inceleyerek bunun 27 Mayıs 1888 yılında yazıldığını tespit etti. Tabii soruların bir kısmının cevabını öğrendik ancak hâlâ cevapsız sorular var.

Mesela bu kodu kim yazmıştı? Bilgileri neden bu kadar ayrıntılı bir şekilde gizlemek zorunda kaldılar?

Chan ilk soru için uzun bir yol kat etmiş. Muhtemelen bu hava tahminleri Washington DC’deki Savaş Bakanlığı’nın telgraf odasında toplanmıştı. O dönemler kadınlar pekâlâ operatör olarak çalışmıyordu ama katip, müstensih, daktilograf ve kitap dikicisi olarak çalışabiliyorlardı.

O yüzden şifreli mesajları ofiste çalışan bir kadın dikmiş olabilir ve bu kadın elbisenin ilk sahibi olabilir. Elbisenin üzerindeki isim etiketinde “Bennett” yazıyormuş. “Marry C. Bennett” denen bir kadının o dönemde Illinois, Fulton County, Fairview’de gönüllü hava gözlemcisi olarak çalıştığını 1888 Muhabere Servisi yıllık raporundan biliniyor. Öyleyse elbisenin gizemli sahibi o muydu?

Bu konu şimdilik gizemini koruyor ama Chan ilginç bir şey daha fark etmiş. Şifreli mesajdaki hava tahminleri tam da Mary Bennett’in doğum gününde kaydedilmiş. Bu da mı tesadüf?

Gizem çözüldü: ‘Ateşe Düştüm’ şarkısındaki ses Serenay Sarıkaya’nınmış